Neth-ER > Onderzoek en innovatie

Dossier: Europese Onderzoeksruimte

De Europese Onderzoeksruimte (ERA) is de ambitie van de EU om in heel Europa in 2025 een grenzeloze markt voor onderzoek, innovatie en technologie te creëren. De coördinatie en samenwerkingsinstrumenten binnen de Europese Onderzoeksruimte bevorderen grensoverschrijdende samenwerking en concurrentie op continentaal niveau. De ERA helpt landen om samen doeltreffender te zijn door hun onderzoeksbeleid en -programma’s op elkaar af te stemmen en vrij verkeer te stimuleren. De ERA streeft ernaar om zowel braindrain tegen te gaan als de regionale verschillen in onderzoeks- en innovatieprestaties te verkleinen.

De Europese Onderzoeksruimte is in 2000 gelanceerd. In 2020 is de nieuwe Europese Onderzoeksruimte aangenomen.

Laatste ontwikkelingen

De parlementaire commissies voor industrie, onderzoek en energie en onderwijs & cultuur (CULT) stellen dat academische vrijheid (ERA 6) moet worden vastgelegd in het Verdrag van de Europese Unie. Verder heeft de Commissie twee handboeken gepubliceerd waarin ze aangeven dat onderzoek- en onderwijsinstellingen normalisatiebeleid en een strategie voor management van intellectueel eigendom moeten ontwikkelen voor de valorisatie van onderzoeksresultaten (ERA 7). De handboeken geven aanbevelingen aan onderzoeks- en onderwijsinstellingen op het gebied van normalisatie en het gebruik van intellectueel eigendomsrecht. Ook nieuws rondom ERA actie 11. De Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) komt met een nieuw beurzenprogramma rondom waterstof voor buitenlandse onderzoekers genaamd “ERA Fellowships – Green Hydrogen”. Het programma wordt opgezet ten behoeve van onderzoekers binnen de Europese onderzoeksruimte.

Laatste update: 24 maart 2023

Nieuwe Europese Onderzoeksruimte

De Commissie heeft op 30 september 2020 de Mededeling 'A new ERA for Research and Innovation' aangenomen, waarin de beoogde nieuwe visie, doelen en aanpak voor de ERA na 2020 beschreven worden. Hierin stelt de Commissie vier strategische doelstellingen:

Investeren in O&I: De eerste doelstelling richt zich op investeringen. Daarbij wordt prioriteit gegeven aan investeringen die de digitale en groene transformatie in Europa bevorderen. Europese programma’s zoals Horizon Europe, het cohesiebeleid en Next Generation EU bieden financiering voor onderzoeks- en innovatieprojecten, maar het grootste deel van de investeringen worden door de lidstaten en private organisaties gedaan. De Commissie wil de 3%-norm herbevestigen: 3% van het Europese bbp dient geïnvesteerd te worden in O&I (publiek en privaat). De Commissie voegt daar aan toe dat tegen 2030, de lidstaten gezamenlijk 1,25% publieke financiering moeten bieden, gericht op het stimuleren van private investeringen. Ook wordt de lidstaten verzocht om tegen 2030 5% van de nationale O&I financiering te stoppen in Europese partnerschappen en joint programmes.
Uitbreiden van excellentie: Doelstelling 2 richt zich op het verschaffen van toegang tot excellentie. O&I-systemen in Europa moeten versterkt worden. Daarom wil de Commissie dat lidstaten die achterlopen, de komende 5 jaar hun investeringen in O&I met 50% verhogen. Er is ook een nieuw initiatief ‘ERA4You’ voorzien om mobiliteit onder onderzoekers te vergroten. Dit moet de toegang tot excellentie voor onderzoekers en instellingen uit widening-landen bevorderen en onderzoekers beter integreren in smart specialisation strategies.
Brug slaan tussen onderzoek en economie: Daarnaast wil de Commissie ervoor zorgen dat O&I-resultaten vertaald worden naar de economie. Dit moet het wereldwijde Europese concurrentievermogen op het gebied van technologie versterken en het nieuwe Europese industriebeleid ondersteunen. De Commissie richt zich op het verbeteren van het O&I-investeringsklimaat en excellente onderzoeksresultaten moeten zichtbaarder worden. Naar voorbeeld van de Digital Innovation Hubs, worden er ‘ERAHubs’ opgericht om onderzoekers, ondernemers en investeerders met elkaar in verbinding te brengen. Doel hiervan is een betere circulatie en valorisatie van kennis.
Verdiepen van de ERA: Tenslotte wil de Commissie het onderzoeksberoep versterken en mobiliteit onder onderzoekers aanwakkeren, zodat kennis vrij kan bewegen in Europa. Onder deze doelstelling zal de Commissie tegen het einde van 2024 een toolbox ontwikkelen gericht op het ondersteunen van onderzoekscarrières. Deze toolbox zal onder andere een competentieraamwerk voor onderzoekers bevatten en er zullen onder Horizon Europe mogelijkheden komen voor professionele ontwikkeling. Onder deze doelstelling zal de Commissie zich ook blijven inzetten op het gebied van Open Science, onderzoeks- en technologie infrastructuren, synergiën met de Europese Onderwijsruimte en gendergelijkheid.

ERA Acties

Om de vier doelstellingen te realiseren, zijn er twintig vrijwillige ERA acties opgesteld die lidstaten (gezamenlijk) kunnen ondernemen voor de periode 2022-2024. Minimaal de helft van de lidstaten moest de actie ondersteunen, voor deze tot uitvoering kwam. Actie nummer 18 is uiteindelijk samengevoegd met actie 16. Verder staat actie 20 on hold, omdat niet genoeg lidstaten deze actie steunen. Dit betekent dat er 18 acties worden uitgevoerd:

Enable Open Science, including through the European Open Science Cloud (EOSC)
Propose an EU copyright and data legislative framework for research
Reform the Assessment System for research, researchers and institutions
Promote attractive research careers, talent circulation and mobility
Promote gender equality and foster inclusiveness
Protect academic freedom in Europe
Upgrade EU guidance for a better knowledge valorisation
Strengthen research infrastructures
Promote international cooperation
Make EU research and innovation missions and partnerships key contributors to the ERA
An ERA for green transformation
Accelerate the green/digital transition of Europe’s key industrial ecosystems
Empower Higher Education Institutions
Bring Science closer to citizens
Build-up research and innovation ecosystems to improve excellence and competitiveness
Improve EU-wide access to excellence
Enhance public research institutions’ strategic capacity
Support the development of EU countries’ national processes for the ERA implementation
Establish an ERA monitoring system
Support research and innovation investments and reforms

ERA Forum

Voor de uitwerking van de ERA lanceerde de Commissie in februari 2021 het ERA Forum, waarin vertegenwoordigers van de Commissie en de lidstaten zetelen. Het ERA Forum is verantwoordelijk voor het coördineren van de implementatie van de ERA. In 2021 werkte het Forum onder andere aan een ERA Pact en een nieuw bestuurskader voor de ERA, inclusief een ERA beleidsagenda voor 2022-2024. Het Forum is naast de implementatie verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie van de voortgang van de ERA. In juni 2022 werd er meer bekend gemaakt over deze monitoring. Het raamwerk zal onder andere bestaan uit een platform, een scorebord en een dashboard. Deze instrumenten moeten de basis vormen voor alle toekomstige monitoringsrapporten gerelateerd aan de Europese Onderzoeksruimte. Het European Research Area and Innovation Committee (ERAC) zal zijn bestaande rol voortzetten als adviesorgaan van de Commissie en lidstaten.

ERA Pact

Het ERA pact is in 2021 aangenomen en bestaat uit 10 gemeenschappelijke waarden en beginselen, die de leidraad vormen voor onderzoek en innovatie in Europa en voor de samenwerking van Europa met de rest van de wereld. Bovendien geeft het pact blijk van de inzet van de Europese landen voor de nieuwe ERA door prioritaire gebieden voor gezamenlijk optreden vast te stellen, ambities voor investeringen en hervormingen te formuleren en vereenvoudigde coördinatie en monitoring in te voeren.

Reacties kennisveld op de vernieuwde ERA

Neth-ER publiceerde in aanloop naar de Mededeling over de vernieuwde ERA een position paper met een oproep tot meer ambitie van lidstaten en Commissie. Aanvankelijk verwelkomde het kennisveld het voorstel van de Commissie, al was zij kritisch op het niet-bindende karakter van de investeringsdoelstellingen. De stemming sloeg echter om toen duidelijk werd dat de Commissie en lidstaten een zeer beperkte rol zagen voor het kennisveld in het opstellen van het ERA Pact Belangenorganisaties maakten zich zorgen over het ambitieniveau en het niet-bindende karakter. Ook na publicatie van het ERA Pact bleef de kritiek op het ambitieniveau aanzwellen: zelfs de ERC was kritisch. Daarnaast was er kritiek op het nieuwe bestuurskader voor de ERA. Zestien Europese kenniskoepels pleitten in een open brief voor betrokkenheid bij de implementatie van de beleidsagenda in het ERA Forum. Hun geluiden werden gedeeltelijk gehoord, gezien lidstaten en Commissie op een case-by-case basis kunnen beslissen of aanwezigheid van stakeholders bij ERA Forum-vergadering wenselijk is.

Beleidscontext

De ERA bestaat al sinds 2000. In 2011 heeft de Europese Raad zich erover uitgesproken. Een consultatie en het ERA-impactassessment in 2011 hebben geleid tot de mededeling ‘A reinforced European Research Area Partnership for Excellence and Growth’ van juli 2012. Hierin heeft de Commissie vijf prioriteiten benoemd waarin vooruitgang moet worden geboekt voor het voltooien van de ERA. In 2015 heeft de Raad de ERA Roadmap voor de periode 2015-2020 aangenomen. Hierin werden acht top action priorities benoemd, waaronder het versterken van effectieve nationale onderzoekssystemen, een open arbeidsmarkt voor onderzoekers en internationale samenwerking. In 2016 stelden de lidstaten nationale actieplannen op over de vraag hoe het land zal bijdragen aan de ERA. Het toenmalige Nederlandse actieplan voor de ERA is hier te vinden. De Commissie monitorde in deze periode tweejaarlijks de voortgang van ERA in de vorm van een ERA Progress Report. Uit het laatste ERA voortgangsrapport (2018) bleek dat er maar mondjesmaat vooruitgang geboekt werd.