Dossier: Intellectueel eigendom

Intellectueel eigendom (IE) is de verzamelnaam voor rechten die zijn vastgelegd in nationale en internationale wetten op intellectuele creaties zoals goederen, uitvindingen, merken, vormgeving en artistiek werk. De EU voert beleid op intellectueel eigendom, uitgevoerd door onder andere het Europees Octrooibureau en het Bureau voor Intellectuele Eigendom van de EU. Daarnaast maakt de Commissie in de digitale interne markt werk van de bescherming van copyright.


Ontwikkelingen laatste drie maanden

Het Europees Octrooibureau opende een observatorium voor patenten en technologie. Doel is om trends te volgen en te kwantificeren.   

Laatst geüpdatet: ​30 oktober 2023​ 

 

Intellectueel eigendom in de EU

Uit onderzoek blijkt dat 5% van de EU-import geplagieerd of nagemaakt is. Om deze inbreuk op intellectueel eigendom (IE) tegen te gaan werkt de Europese Commissie binnen haar innovatiebeleid aan de harmonisatie van wetgeving met betrekking tot industriële eigendomsrechten. Door intellectueel eigendom beter te beschermen moeten innovatie en creativiteit in bedrijven (met name in het mkb) bevorderd worden. Door gebruik te maken van IE-rechten wordt kennis van een bedrijf of kennisinstelling beschermd. Ondernemingen kunnen zo meer profiteren van innovatie en hun concurrentiepositie verbeteren.

IE als graadmeter van innovatiekracht

Het aantal octrooien dat bedrijven bezitten is dan ook één van de indicatoren om te meten hoe innovatief een land is. Deze metingen worden weergegeven in het R&D Investment Scoreboard en in het European Innovation Scoreboard van de Commissie. Deze scoreborden alsook cijfers van het Europees Octrooibureau zelf over intellectueel eigendom in deep tech innovatie laten zien dat de EU achterloopt op andere landen in de wereld, zoals de VS, Japan en China. Door bescherming van octrooien makkelijker te maken zou de EU potentieel ook aantrekkelijker kunnen worden voor investeerders in innovatieve bedrijven.

Bescherming van handelsmerken in de EU

Het laten registreren van een handelsmerk is een belangrijke manier om een merk te beschermen en op te bouwen. Merken kunnen geregistreerd worden op nationaal niveau en/of op Europees niveau als EU-handelsmerk bij het European Union Intellectual Property OfficeHet willen hooghouden van de status van het handelsmerk leidt doorgaans tot investeringen in onderzoek en ontwikkeling ter verbetering van het product.

Bescherming van octrooien in de EU

Het Europees Octrooibureau (EOB) is belast met de uitvoering van het Europees Octrooiverdrag, stammend uit 1973. Doel van het verdrag was om aanvragen van Europese octrooien door het Europees Octrooibureau (EOB) te regelen en octrooiverlening binnen Europa te centraliseren. In 1977 werd het Europees Octrooibureau opgericht, waardoor bedrijven maar één octrooiaanvraag hoeven te doen in plaats van vele individuele nationale aanvragen. Het EOB is overigens geen instelling van de EU. Hoewel de aanvraag van Europese octrooien al in 1977 gerealiseerd werd, bleef een centralisatie van het systeem voor octrooibescherming lang uit. Pas in 2023 zal een nieuw Unified Patent Court belast worden met de bescherming van octrooien die in iedere deelnemende lidstaat van de EU geldig zijn en met het beslechten van eventuele geschillen daarover.

Intellectueel eigendomsrecht in Horizon Europe

Om kennisinstellingen en het mkb te helpen bij het beheren van intellectueel eigendomsrecht in onderzoek en innovatie, is de Europese Commissie in 1998 de IPR Helpdesk gestart. Deze helpdesk richt zich specifiek op IP-zaken die betrekking hebben op door de Europese Commissie gefinancierd onderzoek, zoals Horizon Europe. De diensten van de helpdesk zijn gratis beschikbaar. De huidige Europese Commissie zet zich daarnaast in management van IE binnen de onderzoeks- & innovatiegemeenschap te promoten. Zij publiceerde een gids voor slim IE-management in Horizon Europe.

Open science botst met intellectueel eigendomsrecht

De Europese Commissie geeft de afgelopen jaren een enorme push aan Open Science. Zo is het een van de acties in de Europese Onderzoeksruimte en werkt Horizon Europe volgens de principes van Open Science. Het openbaar maken van onderzoeksresultaten kan soms echter op gespannen voet staan met het beschermen van je intellectueel eigendom. De Commissie liet onderzoek uitvoeren naar de uitdagingen daaromtrent. Uit het onderzoek kwam naar voren dat er naar een evenwicht gezocht moet worden tussen bescherming van IE en Open Science en dat regimes voor bescherming van intellectueel eigendom in lijn moet worden gebracht met de ontwikkelingen van Open Science. De Commissie raadt zich zelf aan een Agentschap voor Vrije Intellectuele Eigendomsrechten en Open Wetenschap op te richten. 

Strategie voor intellectueel eigendomsrecht

Als onderdeel van de Single Market Strategy en de Digital Single Market Strategy nam de Europese Commissie op 29 november 2017 een maatregelenpakket aan waarmee de toepassing en handhaving van het intellectueel eigendomsrecht verbeterd moet worden. Als onderdeel van het pakket wilde de Commissie een fair en gebalanceerd systeem creëren voor de handhaving van essentiële standaardpatenten aan de hand van twee complementaire doelstellingen: productfabrikanten moeten toegang krijgen tot technologieën op basis van transparante en voorspelbare licentieregels en tegelijkertijd moeten octrooihouders worden beloond voor hun investeringen in onderzoek en ontwikkeling. De implementatie van het systeem verliep stroef, vanwege meningsverschillen tussen stakeholders.

De copyrightrichtlijn

In het kader van de Digital Single Market Strategy presenteerde de Commissie  wetsvoorstellen voor het moderniseren van de copyright wetgeving die uit 2001 dateert. Het doel van de voorstellen is om deze beter te laten aansluiten op de behoeften van het digitale tijdperk. Verschillende commissies in het Europees Parlement hebben vervolgens amendementen voorgesteld binnen op dit voorstel. Deze amendementen stuitten op veel weerstand in de onderwijs- en onderzoekswereld, omdat deze de academische en wetenschappelijke vrijheid niet ten goede zouden komen. Ondanks kritiek uit allerlei hoeken is de copyrightrichtlijn in 2019 aangenomen, inclusief de controversiële artikelen. Na het goedkeuren van de copyrightrichtlijn riep de European University Association kennisinstellingen op om een actieve rol te spelen binnen de implementatie van de copyrightrichtlijn, om vervelende consequenties voor de kennissector te voorkomen. Inmiddels is de richtlijn geïmplementeerd in de lidstaten. Uit het Memorie van toelichting bij de wijziging van de Nederlandse auteurswet naar aanleiding van de Europese richtlijn blijkt dat de zorgen van de kennissector zijn geadresseerd en waarborgen en uitzonderingen zijn ingebouwd.

Nieuwe Commissie, nieuw actieplan

De nieuwe Europese Commissie kwam in 2020 met een nieuw EU-actieplan voor intellectueel eigendom, om zo het werk van de vorige Commissie voort te zetten en nieuwe voorstellen te doen. Met het plan beoogt de Commissie bedrijven en met name het mkb te ondersteunen in hun uitvindingen en creativiteit. Ook moet een verbetering van het IE-systeem van de EU leiden tot een versnelling van de groene en digitale transitie. Het plan adresseert verschillende facetten:

  • IE moet beter beschermd worden.
  • Het mkb moet verleid worden tot gebruik van IE.
  • Het delen van (kritieke) IE-rechten moet bevorderd worden.
  • IE-recht dient effectiever gehandhaafd te worden.
  • De EU moet een gelijk speelveld voor IE in de wereld promoten

Hieronder worden de verschillende initiatieven uit het plan toegelicht.

Bescherming van Europese (unitaire) octrooien

In 2013 werd besloten dat de EU een Europees unitair octrooi en bijbehorend gerechtshof zal gaan invoeren, zoals eerder op de dossierpagina al benoemd. Hiermee krijgen bedrijven met één octrooi gelijke bescherming voor de gehele Europese Unie. Met het huidige Europees octrooi, dat feitelijk bestaat uit een bundel nationale octrooien, is dit niet het geval. Hierdoor moeten vaak parallelle kostbare procedures worden doorlopen, waarbij aanvragers bijvoorbeeld meerdere vertalingen moeten indienen en jaarlijks honorarium moeten betalen in elk land waar het octrooi van toepassing is. De handhaving van het unitair octrooi zal in handen zijn van het Unified Patent Court (UPC): een gerechtshof voor Europese octrooien waarvan de uitspraken in 26 lidstaten van de EU zullen gelden (Spanje en Kroatië doen niet mee).

In de in 2013 ondertekende Overeenkomst betreffende een eengemaakt octrooigerech stond dat het unitair octrooi en het UPC pas realiteit zouden worden als ten minste 13 lidstaten (waaronder in ieder geval Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) hun nationale wetgeving hebben aangepast en het rechtspraakverdrag hebben goedgekeurd. Pas in 2022 ratificeerden voldoende lidstaten, waaronder Nederland, het verdrag. Dit betekent dat op 1 januari 2023 het unitair octrooi officieel ingaat. Door enige vertraging zal op 1 juni 2023 het UPC zijn werkzaamheden starten.

Andere vormen van bescherming van intellectueel eigendom

In het actieplan neemt de Commissie nog meer initiatief om andere vormen van intellectueel eigendom te beschermen. Aanvullend op octrooien introduceerde de Commissie bijvoorbeeld een systeem voor aanvullende beschermingscertificaten, die vooral relevant zijn voor bescherming van patenten voor medicinale en plantaardige producten, omdat deze te maken hebben met langdurige klinische proeven en marktautorisatieprocessen. Andere vormen van bescherming betreffen de EU-wetgeving rondom bescherming van ontwerpen in bijvoorbeeld de textiel, meubel en elektronica-industrie; het beschermen van producten met geografische aanduidingen, zoals Parmezaanse kaas of Delfts Blauw; bescherming van nieuwe plantenrassen door het Community Plant Variety Office ; auteursrecht en patenten in de biotech-industrie via de Biotech Richtlijn.

Toegang tot intellectueel eigendomsrecht voor mkb

In het actieplan ondersteunt de Commissie toegang tot en gebruik van intellectueel eigendom door het mkb, onder meer via de uitgifte van IE-vouchers voor het mkb om registratie van hun IE-rechten en strategisch advies te financieren. Ook rolde de Commissie op maat gemaakt advies over IE uit binnen Horizon Europe voor het mkb en zoekt zij naar mogelijkheden om mkb met intellectueel eigendom betere toegang tot financiering te geven.

Delen van intellectueel eigendomsrecht moet sneller

De Covid-19 pandemie liet het belang van een effectief IE-systeem zien. Aan de ene kant moet er snelle en gemakkelijke toegang zijn tot intellectueel eigendom, maar moet er uiteraard ook garantie zijn voor de eigenaar van het EI op correcte vergoeding. Op die manier kunnen technologieën snel ingezet worden om bijvoorbeeld een vaccin te ontwikkelen. De EU neemt verschillende maatregelen om IE snel te kunnen inzetten in crises, bijvoorbeeld door een systeem te implementeren voor het uitgeven van verplichte licenties in het geval een eigenaar zijn IE weigert prijs te geven. Tot nu toe worden deze verplichte licenties uitgegeven via het nationale recht, maar de EU wil graag een coördinatiemechanisme en informatiedeling op EU-niveau.

In aanvulling daarop werkt de EU al een aantal jaren aan een systeem voor Standard-Essentiële Octrooien (SEO’s). SEO’s zijn octrooien die een industriële standaard beschermen. Voorbeelden daarvan zijn USB, Wi-Fi en JPEG. De EU herziet momenteel het kader voor SEO’s.

Tenslotte bevordert de EU het gebruik, toegang en delen van data over IE-rechten en handelsgeheimen in de EU als onderdeel van haar data-strategie. Dat wordt geregeld via verschillende richtlijnen, zoals de database- en handelsgeheimenrichtlijnen.

Handhaving van intellectueel eigendom en internationale samenwerking

Andere facetten van het actieplan betreffen een effectieve handhaving van IE-rechten in de EU via de richtlijn voor handhaving van IE-rechten. Het gaat daar bijvoorbeeld om het vervolgen van vervalsers en piraten. Daarnaast hecht de Commissie in het kader van kennisveiligheid veel waarde aan het promoten van bewustzijn over cyberveiligheid en goede omgang met IE. IE speelt ook een grote rol in de (handels)-relatie van de EU met andere derde landen. Goede bescherming van IE, oftewel kennisveiligheid krijgt steeds meer geopolitiek belang. Aan de ene kant wil de EU gebruik maken van haar positie als normbepaler voor IE, anderzijds wil zij zorgen voor een goede bestrijding van diefstal van IE. Dit past bij de internationale strategie die zij voert voor onderzoek & innovatie die ook een as open as possible, as closed as necessary-paradigma kent.

 

 

lees meer