Dossier: Vaardigheden

Vaardigheden zijn het vermogen om kennis toe te passen en knowhow te gebruiken om taken uit te voeren en problemen op te lossen. In een snel veranderende wereldeconomie zijn vaardigheden belangrijk voor het aanpassen aan de digitale en groene transitie, het concurrentievermogen, sociale cohesie en het vermogen om te innoveren. Wanneer mensen beschikken over de juiste vaardigheden, zijn ze beter toegerust voor de arbeidsmarkt van de 21ste eeuw. In 2020 presenteerde de Europese Commissie daarom een vernieuwde Europese vaardighedenagenda, die naar eigen zeggen een vaardighedenrevolutie moet ontketenen.


Laatste ontwikkelingen

De Commissie publiceerde een evaluatie van de implementatie van de Upskilling Pathways-Aanbeveling, uit de Vaardighedenagenda van 2016. De aanbeveling die ervoor moest zorgen dat volwassenen in de EU basisvaardigheden als geletterdheid, digitale vaardigheden en rekenen zouden aanleren had slechts geringe impact. Het initiatief leunde grotendeels op EU-projectfinanciering in plaats van structurele nationale financiering.

Europa schreeuwt om groene en digitale vaardigheden en het onderwijs kan ze niet leveren. Dat stelt de Europese Commissie in haar jaarlijkse strategische prognose. De Commissie ziet dat de huidige onderwijssystemen nog niet fit zijn voor de magnitude en snelheid van de veranderingen in de wereld. Het gaat om veranderingen als het toenemende belang van vaardigheden bovenop formele kwalificaties, nieuwe generaties die andere waarden belangrijk vinden in hun baan, en digitale technologieën die hun weg vinden naar het klaslokaal. 

Laatst geüpdatet: 22 augustus 2023

Vaardigheden: een grote uitdaging voor Europa

 
De term "vaardigheden" wordt door de Europese Commissie gebruikt om in algemene zin te verwijzen naar wat een persoon weet, begrijpt en kan doen. Vaardigheden zijn van groot belang voor de werkgelegenheid en welvaart van een samenleving. Als mensen uitgerust zijn met de juiste vaardigheden, vormen zij een aantrekkende factor voor investeringen en een katalysator voor de positieve spiraal van nieuwe banen en groei. Ook is het essentieel voor de sociale cohesie in een samenleving. Immers, mensen die toegerust zijn met vaardigheden zijn beter in staat deel te nemen aan de samenleving en lopen minder risico op werkloosheid, armoede en sociale uitsluiting.

Europa staat de komende jaren en decennia voor meerdere grote uitdagingen wat betreft vaardighedenbeleid:

  • Er zijn bijna 70 miljoen volwassenen in Europa die moeite hebben met basisvaardigheden als lezen, schrijven en rekenen, ongeveer een vijfde van de volwassen EU-bevolking. 44 procent van de Europese bevolking beschikt nog niet over digitale basisvaardigheden. Ondanks de nood aan verbetering van deze vaardigheden, neemt slechts 11,1% van de beroepsbevolking deel aan leven lang leren-activiteiten;
  • De transitie naar een duurzamere en een meer digitale samenleving brengt nu al nieuwe vaardighedenuitdagingen met zich mee. Veel werknemers die nu nog in zogenaamde grijze sectoren werken, zullen hun baan verliezen en om- en bijgeschoold moeten worden. Andere werknemers lopen risico dat hun baan wordt geautomatiseerd of uitbesteed aan landen buiten Europa. Innovaties met groene en digitale technologieën vereisen nieuwe vaardigheden van werknemers. Men verwacht dat door de snel veranderende economie mensen zich regelmatig moeten bijscholen en hun hele leven lang blijven leren;
  • In bepaalde sectoren zijn er nu al ernstige vaardighedentekorten, hetgeen een negatief effect op de economische groei van de EU. Volgens de European Labour Organisation zijn de tekorten het grootst in de zorg en Science, Technology, Engineering & Math (STEM)-sectoren.  De afgelopen jaren namen de vaardighedentekorten in de EU toe en de verwachting is dat de vaardighedentekorten ook de komende jaren zullen toenemen. Dat is bijvoorbeeld al terug te zien in tekorten aan digitale en groene vaardigheden.
  • De bevolking van Europa krimpt. Er zijn  enkele jaren geweest van een natuurlijke bevolkingskrimp waarbij meer mensen overleden dan er geboren werden. Dat betekent dat vanwege de hogere levensverwachting 30,3 procent van de bevolking 65 jaar of ouder zal zijn in 2070 (vergeleken met 20,3 procent in 2019). Deze vergrijzing zal een verkleind aanbod aan vaardigheden met zich meebrengen die ofwel opgelost kan worden door technologische innovaties, uitbesteding of migratie.
  • Brain drain/gain vormt een probleem binnen de EU. Sommige regio’s, voornamelijk in Oost- en Zuid-Europa zien hun jonge bevolking vertrekken naar West- en Noord-Europa vanwege betere kansen op de arbeidsmarkt en hogere salariëring, met als gevolg dat vaardigheden en competenties verschuiven naar ontvangende regio's. De zendende regio’s krijgen hierdoor te kampen met vaardighedentekorten. De EU presenteerde onlangs een plan om regio’s die kampen met brain drain te ondersteunen in het aantrekken en behouden van talent.

Een (1e) Europese agenda voor vaardigheden

In juni 2016 presenteerde de Europese Commissie haar 'New Skills Agenda for Europe', om voorgenoemde uitdagingen te adresseren. Deze agenda bevat tien beleidsinitiatieven die in 2016 en 2017 geïnitieerd werden. Het doel van de agenda is om de vaardighedenkloof en de mismatch van vaardigheden in Europa aan te pakken. Daarbij gaat het in de eerste plaats om basisvaardigheden. Maar ook digitale vaardigheden, ondernemerschapsvaardigheden en burgerschapsvaardigheden spelen een belangrijke rol.

De Europese Commissie stelt drie prioriteiten in de New Skills Agenda centraal:

  • Het verbeteren van de kwaliteit en relevantie van opleidingen;
  • Het beter zichtbaar en vergelijkbaar maken van vaardigheden;
  • Inzicht in benodigde vaardigheden beschikbaar maken, zodat mensen betere carrièrekeuzes kunnen maken.

Om de (erkenning van) vaardigheden van de Europeanen te verbeteren en zichtbaarder te maken, vraagt de Commissie aan de lidstaten, de sociale partners, de bedrijven en alle belanghebbenden om samen te werken aan betere, zichtbare en vergelijkbare vaardigheden.  De tien acties waar het om gaat zijn:

  1. Een Raadsaanbeveling over Upskilling Pathways: New Opportunities for Adults. Deze aanbeveling heeft als doel om laagopgeleide volwassenen te begeleiden in het ontwikkelen van benodigde vaardigheden, competenties en kennis voor de arbeidsmarkt en de maatschappij. Deze werd onlangs geëvalueerd met de conclusie dat de impact gering was.
  2. Herziening van het European Qualifications Framework. Het doel van het kader is dat kwalificaties makkelijker met elkaar kunnen worden vergeleken om zo de studenten- en arbeidsmobiliteit en de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt te verbeteren.
  3. Herziening van het Europass-raamwerk door het aanbieden van op maat gemaakte informatie over leermogelijkheden en het verbeteren van de online tool voor het maken van CV’s en vaardigheidsprofielen.
  4. Lancering van een Digital Skills and Jobs Coalition om het gebrek aan digitale vaardigheden van Europese werknemers en het grote aantal onvervulde ICT-vacatures aan te pakken.
  5. Publicatie van Blueprints for Sectoral Cooperation on Skills. Deze Blueprints bieden een raamwerk met sectorspecifieke oplossingen voor een vaardighedentekort in zes sectoren.
  6. Herziening van het raamwerk voor sleutelcompetenties voor een levenlang leren om de Raadsaanbeveling met sleutelcompetenties uit 2006 aan te passen aan nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen.
  7. Lancering van een Skills profile Tool for third country nationals om de vaardigheden van  vluchtelingen en migranten snel in kaart brengen en de erkenningsprocedure te versnellen.
  8. Publicatie van een voorstel van de Europese Commissie voor een Aanbeveling voor het volgen van afgestudeerden in hun carrière en in het onderwijs.
  9. Lancering van een studie door de Europese Commissie om braindrain aan te pakken.
  10. Publicatie van een voorstel om beroepsonderwijs een eerste keuze te maken, bijvoorbeeld via de VET Skills Week en een herziening van het Europees referentiekader voor kwaliteitsborging in beroepsonderwijs en -opleiding (EQAVET) en het Europees systeem voor overdracht van leerresultaten voor beroepsonderwijs en -opleiding (ECVET).

Een vernieuwde vaardighedenagenda voor de groene en digitale transitie

In 2019 kreeg Nicolas Schmit, de nieuwe eurocommissaris voor Banen en Sociale Rechten, de opdracht mee om de Europese vaardighedenagenda te updaten, met een focus op het identificeren en vullen van vaardighedentekorten en ondersteunen van bijscholen voor een rechtvaardige groene en digitale transitie. In juli 2020, een aantal maanden na de uitbraak van Covid-19, publiceerde de Commissie de vernieuwde agenda. De agenda kent drie doelen:

  • Het versterken van het duurzaam concurrentievermogen, in lijn met de Europese Green Deal
  • Bijdragen aan sociale rechtvaardigheid door toegang tot onderwijs, training en een leven lang leren voor iedereen in de EU te garanderen.
  • Het vergroten van de veerkracht om op toekomstige crises te reageren gebaseerd op geleerde lessen van de Covid-19 crisis.

In de agenda staan een aantal doelen geformuleerd die in 2025 bereikt moeten zijn.  Zo wil de Commissie dat in 2025 de deelname van volwassenen aan leven lang leren naar 50% gaat (nu 38%). De regeringsleiders maakten daar tijdens een Sociale Top 60% van in 2030. Ook moet bijvoorbeeld het aantal volwassenen met ten minste digitale basisvaardigheden naar 70% in 2025 (nu 56%). 

De agenda bestaat uit 12 acties rondom vier zogenaamde bouwstenen. Met de eerste bouwsteen (actie 1) wil de Commissie private en publieke partners verenigen om collectief in vaardigheden te investeren. Daarnaast neemt zij verschillende acties om ervoor te zorgen dat de bevolking toegerust is met de juiste vaardigheden voor banen (actie 2 t/m 8). Ook lanceert zij in de agenda verschillende instrumenten en initiatieven om mensen te ondersteunen in een leven lang leren (actie 9 t/m 11). Tenslotte presenteert de Commissie een raamwerk om investeringen in vaardigheden te ontsluiten (actie 12). De 12 acties staan onderstaand beschreven:

  1. De Commissie lanceerde het Pact for Skills. Dit zijn Europese vaardighedenpartnerschappen waaraan individuele bedrijven, onderwijsinstellingen, vakbonden, regionale partnerschappen en industriële ecosystemen kunne deelnemen, mits zij beloven investeringen te doen in vaardigheden. De Commissie ondersteunt de partnerschappen via een netwerk-, kennis- en begeleidingshub. Tot op heden werden er 14 partnerschappen gelanceerd in sectoren als de bouw, hernieuwbare energie, micro-elektronica, textiel en het digitale ecosysteem.
  2. Versterking van Skills Intelligence: de Commissie onderneemt meerdere acties om beter te kunnen voorspellen welke vaardigheden er in de toekomst nodig zijn. Het EU-agentschap Cedefop beheert de tool die werkt op basis van big data.
  3. Indien gewenst door een lidstaat, kan de EU ondersteuning bieden voor strategieën voor bijscholing op nationaal niveau. De actie bouwt voort op een soortgelijk traject van de OESO uit 2017 met 11 lidstaten, waaronder Nederland.
  4. Voorstel voor een Raadsaanbeveling over beroepsonderwijs voor concurrentievermogen, sociale rechtvaardigheid en veerkracht. Hier valt meer over te lezen in het dossier EU-beleid beroepsonderwijs
  5. Uitrollen Europese Universiteiten-initiatief en het bijscholen van wetenschappers. Over eerstgenoemde valt meer te lezen op de dossierpagina. Om onderzoekers bij te scholen ontwikkelt de Commissie onder andere een competentieraamwerk.
  6. Vaardigheden ter ondersteuning van de groene en digitale transitie. De Commissie onderneemt verschillende acties, zoals het opstellen van een taxonomie van groene vaardigheden en het integreren van milieu- en klimaatthema’s in het onderwijs. Op digitaal vlak worden acties uitgerold, zoals het actualiseren van het digitaal onderwijs actieplan en digitale stoomcursussen voor het mkb.
  7. Verhogen van het aantal afgestudeerden in Science, Technology, Engineering & Mathematics (STEM), betere erkenning van transversale vaardigheden,  en het stimuleren van vaardigheden voor ondernemerschap.
  8. Het vernieuwen van de Europese Agenda voor het Volwassenenonderwijs met een nieuwe visie voor 2030, wat inmiddels is gebeurd.
  9. Een Europees initiatief voor individuele leerrekeningen. Hiermee wil de Commissie lidstaten aansporen om individuele leerbudgetten- en rechten voor haar burgers op te zetten, zodat de financiële barrière voor bij- en omscholing wordt verkleind. Nederland gaf daar invulling aan middels het STAP-budget, al is dat strikt gezien geen individuele leerrekening.
  10.  Een Europese aanpak voor micro-credentials. Lees meer over de ontwikkelingen op de dossierpagina voor micro-credentials.
  11. Het vernieuwen van het Europass-platform. Dit wordt uitgebreid met meer mogelijkheden en zal een grote rol spelen bij het veilig digitaal opslaan van behaalde diploma’s en micro-credentials.
  12. Verkennen van innovatieve private financieringsinstrumenten om investeringen in vaardigheden te genereren, bijvoorbeeld via het verhogen van de transparantie van Europese bedrijven in hun vaardighedeninvesteringen en social impact bonds.

EU brengt vaardigheden in kaart

De Europese Commissie heeft over de jaren verschillende raamwerken ontwikkeld om vaardigheden inzichtelijk te maken:

Vaardigheden of competenties?

De termen vaardigheden en competenties lopen nogal eens door elkaar heen. De meest gehanteerde definitie voor competenties die de Commissie hanteert staat beschreven in het raamwerk voor sleutelcompetenties voor leven lang leren, waar zij competenties beschrijft als een combinatie van:

  • Kennis (combinatie van concepten, feiten ideeën en theorieën die het begrip van een bepaald onderwerp ondersteunen)
  • Vaardigheden (vermogen om processen uit te voeren en kennis te gebruiken om resultaten te gebruiken)
  • Attitudes (de aanleg en mindset om te acteren of reageren op ideeën, personen of situaties)

De Commissie heef bovenstaande definitie gebruikt voor verschillende raamwerken, zoals, GreenComp, DigComp en Entrecomp. ESCO maakt aan de andere kant geen onderscheid tussen competenties en vaardigheden, al maakt zij wel onderscheid tussen kennis, vaardigheden en transversale vaardigheden en competenties. Het EQF onderscheidt dan weer ‘kennis, vaardigheden en competenties’, waarbij men stelt dat vaardigheden het vermogen beschrijven om kennis toe te passen in het oplossen van taken en problemen. Competenties refereren volgens het EQF naar het vermogen om kennis, vaardigheden en persoonlijke/sociale capaciteiten toe te passen in werksituaties en in je professionele en persoonlijke ontwikkeling.

Wat zijn competenties?

ESCO

EQF

Greencomp, DigComp, EntreComp

Kennis

x

x

x

Vaardigheden

x

x

x

Attitudes

 

 

x

Competenties (& transversale vaardigheden)

x

x

 

lees meer