Horizon 2020 had te veel horizontale beleidsprioriteiten die ook vaak overlappen. Bovendien blijkt uitvoering in de praktijk lastig. Toekomstige programma’s moeten daarom oppassen met dergelijke horizontale acties, waaronder gendergelijkheid en innovatie. Het ‘vlaggen’ van werkprogramma’s is wel een nuttig instrument, concluderen onderzoekers voor de Commissie.


Studie Commissie: ‘Beperk horizontale prioriteiten in Horizon’

Veel doelen, weinig data

Horizon 2020 had vijftien horizontale beleidsdoelen, en dat was te veel. Bovendien was er geen plan voor de uitvoering, waardoor een inschatting van de effectiviteit lastig is, negen jaar later. Dat concluderen onderzoekers in een evaluatie van de horizontale acties in Horizon 2020 voor de Commissie. De vijftien horizontale acties in Horizon 2020—ook wel cross-cutting issues—omvatten onder meer gendergelijkheid, innovatie, sociale en geesteswetenschappen (SSH), interdisciplinariteit, samenwerking met derde landen en widening participation.

Onbetrouwbare data

Groot struikelpunt vormen de beschikbare gegevens. Volgens de onderzoekers was de dataverzameling aan het begin van Horizon 2020 nog niet op orde, wat de analyse nu bemoeilijkt. Deelnemers moesten bijvoorbeeld rapporteren over patenten en publicaties, maar onduidelijk is of zij de regels rond open access juist konden inschatten. Voor andere doelen was de Commissie aan zet, maar iedere ambtenaar hanteerde een eigen aanpak, blijkt uit interviews. Voor twee doelen is zelfs überhaupt geen methodologie uitgedacht: interdisciplinariteit en de Innovation Union.

Een pluim voor topic flagging

Het ‘vlaggen’ van werkprogramma’s kan op steun rekenen. Via het zogenaamde flagging signaleert de Commissie welke calls aansluiten bij een breder doel, zoals het klimaat, sociale en geesteswetenschappen, of internationale samenwerking. Hierdoor krijgen onderzoekers eenvoudig een overzicht van projecten die voor hen relevant zijn. Ook bevordert dit de toepassing van de horizontale doelen, omdat ambtenaren zich telkens moeten afvragen of een specifiek vlaggetje gepast is.

Ambitieuze ambtenaren veroorzaken verwarring

Vlekkeloos verliep het vlaggen echter niet. Doordat een centrale aanpak ontbrak, kregen veel calls onterecht een vlaggetje. Het lijkt erop dat ijverige ambtenaren het zekere voor het onzekere namen, en de onderzoekers noteren een serie tragische verwarringen. Zo verwezen vlaggetjes voor interdisciplinariteit eigenlijk naar SSH, onder het mom van ‘meer disciplines dan natuurwetenschappen’. Ook verwarden sommige ambtenaren gendergelijkheid binnen een consortium met inhoudelijke aandacht voor gender in een project.

Lessen voor toekomst

Ondanks de gebreken zijn er wel lessen te trekken voor toekomstige programma’s. Het aantal doelen moet gestroomlijnd, vinden de onderzoekers. Zo was de Europese Onderzoeksruimte één van de horizontale acties, maar streeft de ERA zelf ook weer naar gendergelijkheid en open science. Hetzelfde gold voor de Innovation Union en doelen als deelname van het mkb en commercialisering. Minder doelen maakt een scherpe afbakening mogelijk. Daarnaast verdient ieder doel een duidelijke handleiding, zodat ambtenaren en onderzoekers dezelfde taal kunnen spreken.

Horizon Europe al iets anders

Horizon Europe benadert de horizontale acties al op een andere manier. Sommige dwarsverbanden kregen een expliciete plaats in het programma als horizontale eis. In plaats van een vlaggetje voor sommige projecten, gelden deze eisen in principe voor alle projecten. Voorbeelden zijn gendergelijkheid, open access/open science en de integratie van sociale en geesteswetenschappen. Andere doelen komen terug in de nieuwe key impact pathways (KIP’s), zoals commercialisering. Deze KIP’s meten de impact van Horizon Europe. Tenslotte voegt Horizon Europe ook nieuwe horizontale doelstellingen toe, zoals sociale innovatie en disseminatie & exploitatie.

Context

Het onderzoek naar de horizontale acties is één van twaalf studies die bijdragen aan de evaluatie van Horizon 2020. Het wordt daarom pas duidelijk of de Commissie de bevindingen van de onderzoekers onderschrijft bij de publicatie van het eindevaluatierapport, waarvan de publicatie gepland is voor dit najaar. Neth-ER vraagt in haar position paper over Horizon ook aandacht voor de moeilijkheden die de vele eisen bij projecten opleveren voor onderzoekers, net als andere Europese koepels.