Een groene lijst op basis van kennis
Een Europese groene lijst legt vast welke technologieën in aanmerking komen voor het stempel “duurzaam”. De zogenaamde ‘EU Taxonomy’ is bedoeld als hulpmiddel voor financiële instellingen die enkel willen investeren in duurzame technologieën, zoals zonnepanelen. Volgens de Commissie ligt kennis aan de basis van de taxonomie, aangezien wetenschappelijk experts in het Platform on Sustainable Finance meepraatten over welke technologieën in aanmerking komen. Bovendien is onderzoek en innovatie een essentieel onderdeel van de duurzame activiteiten, aangezien groene technologie normaal gesproken hoogst innovatief is. De lijst zal daarom een golf aan private investeringen in duurzame innovatie uitlokken, verwacht de Commissie.
Beperking van onderzoeksvrijheid
De groene lijst is louter positief voor onderzoekers, zo lijkt de optiek van de Commissie. Maar is dat wel zo? De taxonomie legt namelijk ook een nieuw principe op: ‘do no significant harm’. Volgens dat principe mag geen enkele Europese uitgave schade berokkenen aan zes groene doelstellingen, waaronder klimaatadaptatie, biodiversiteit en de circulaire economie. Dat geldt ook voor Horizon Europe.
Do no harm in de praktijk
Hoe ‘do no significant harm’ werkt in de praktijk is nog onduidelijk. In een presentatie over Horizon Europe legt de Commissie uit dat onderzoekers in hun voorstel dienen te overwegen of hun project voldoet aan het principe. Daarbij gaat het specifiek om de onderzoeksmethodologie, die geen van de zes doelen mag schaden. Onduidelijk is echter hoe een onderzoeker dit kan bepalen. In een annex van de taxonomie legt de Commissie voor 92 economische sectoren uit welke activiteiten duurzaam zijn, maar men mag onmogelijk van onderzoekers verwachten dat zij de 500 pagina’s aan juridische teksten doorspitten op zoek naar handvatten. Bovendien wordt de lengte van voorstellen in Horizon Europe juist beperkt, wat lastig te rijmen is met de vraag om extra uitleg.
Behoefte aan duidelijkheid
De goede bedoelingen van de groene taxonomie staan buiten kijf. Maar een bureaucratische poging om innovatie in te delen in groen/niet-groen mag niet leiden tot een zware administratieve last op onderzoekers. Dat riskeert dat excellente onderzoekers zich afwenden van het Europese onderzoeks- en innovatieprogramma, dat al aan aantrekkingskracht inboet door slagingspercentages tot slechts 8%. Deelnemers aan een workshop over de taxonomie en Horizon Europe in november 2020 waarschuwden dat O&I niet de proeftuin voor de groene lijst mag zijn, maar die waarschuwing werd opvallend buiten de conclusies gehouden. Het is te hopen dat de Commissie snel duidelijkheid kan scheppen welke onderzoeksprojecten wel of niet in aanmerking komen voor steun uit Horizon Europe.
Context
De groene taxonomie maakt deel uit van de Green Deal, een van de topprioriteiten van de Commissie. De Green Deal is een breed pakket aan beleidsmaatregelen met als doel een klimaatneutraal Europa in 2050. Net als in Horizon 2020 zal minstens 35% van het budget van Horizon Europe worden besteed aan klimaatgerelateerd onderzoek. De groene lijst voegt daar een extra criterium aan toe, namelijk dat geen enkel onderzoek het klimaat mag schaden.
