De Europese Green Deal, de nieuwe groeistrategie voor de Europese Unie, is aan de wereld gepresenteerd door de Europese Commissie. Onderwijs, onderzoek en innovatie worden gezien als essentiële vehikels om de klimaatdoelen te behalen. Zo zal er een Europees groen competentieraamwerk worden opgezet en komt er veel aandacht voor bij- en omscholing van werknemers. Ook wordt een multidisciplinaire aanpak in onderzoek aangemoedigd en worden de missies in Horizon Europe omgedoopt tot ‘Green Deal’ missies.

Wat betekent de Green Deal voor het kennisveld?

Green Deal gepresenteerd  

De Europese Green Deal is vandaag gepresenteerd door de Europese Commissie. Onderwijs, onderzoek en innovatie worden als essentiële elementen gezien om de klimaatdoelen te bereiken. De Green Deal wordt gezien als de nieuwe groeistrategie op EU-niveau waarbij een eerlijke, welvarende samenleving en een concurrerende economie hand in hand moeten gaan met het drastisch reduceren van de uitstoot van broeikasgassen. Nationale, regionale en lokale autoriteiten, evenals het maatschappelijk middenveld, de industrie en Europese burgers worden geacht samen te werken om de klimaatdoelstellingen te bereiken. In 2030 moet er vergeleken met 1990 50 procent minder uitstoot van broeikasgassen zijn en in 2050 is het streven om als eerste continent klimaatneutraal te zijn.  

Rol onderwijs

De bij- en omscholing van toekomstige en huidige werknemers zal nodig zijn om de kansen die de klimaattransitie gaat bieden maximaal te benutten. Het Europees Sociaal Fonds zal een belangrijke rol krijgen in dit proces; in het verlengde hiervan zal de Skills Agenda worden herzien. Verder stelt de Commissie voor een Europees competentieraamwerk op te zetten waarin kennis en vaardigheden met betrekking tot klimaatverandering kunnen worden ontwikkeld. Daarbovenop is het doel om ervaringen van leraren omtrent duurzaamheidsactiviteiten via Europese netwerken uit te wisselen. Scholen en ziekenhuizen kunnen vanaf 2020 financiering krijgen om hun gebouwen te renoveren. Ten slotte zullen mensen die wonen en werken in sectoren en regio’s die ernstig zullen worden getroffen door de klimaattransitie speciale aandacht krijgen door middel van het Just Transition Mechanism.

Rol experimentatie en nieuwe technologie

In de Green Deal valt te lezen dat voor het bereiken van de huidige klimaatuitdagingen conventioneel beleid niet afdoende zal zijn. Daarom wordt een multidisciplinaire aanpak en een nadruk op experimentatie in onderzoeks- en innovatiebeleid aangemoedigd. Zo moeten er innovatie-waardeketens worden gebouwd door middel van de grootschalige ontwikkeling en inzet van nieuwe technologieën en onderzoeksinfrastructuren, waarbij ook de lokale gemeenschap wordt betrokken. Deze aanpak, waarin de toegankelijkheid van data ook een speerpunt is, moet baanbrekende innovatie mogelijk maken waarvan de baten effectief kunnen worden ingezet ten behoeve van de klimaatdoelen.

Rol Horizon Europe

Het volledige instrumentarium van Horizon Europe zal moeten bijdragen aan de onderzoeks- en innovatieactiviteiten die de Green Deal vereist, maar de aangekondigde veranderingen lijken cosmetisch. Zoals bekend gaat minstens 35 procent van het budget voor Horizon Europe naar klimaatgerelateerd onderzoek. Daarnaast zullen vier van de vijf missies omgedoopt worden tot ‘Green Deal’ missies. Ook een substantieel deel van de partnerschappen uit Horizon zal zich focussen op de klimaatuitdagingen. Verder worden de Knowledge and Innovation Communities (KIC’s) geacht de samenwerking te zoeken met hogeronderwijsinstellingen, onderzoeksinstituten en bedrijven om de gezamenlijke impact te maximaliseren. De grootste verandering betreft de EIC, waar er financiering beschikbaar wordt gesteld aan veelbelovende start-ups die baanbrekende ‘Green Deal’-innovatie kunnen bewerkstelligen. Een grotere vraag is of er geld uit Horizon Europe zal worden gebruikt voor het eerdergenoemde Just Transition Mechanism.

Aanpassen wetgeving

Om ervoor te zorgen dat wetgeving op adequate wijze voorziet in de doelen die in de Green Deal beschreven staan zal het huidige en toekomstige reguleringskader op passende wijze worden geëvalueerd. De Groene Eed moet garanderen dat wetgeving te allen tijde bijdraagt aan de klimaattransitie. De komende tijd zal er veel nieuwe wetgeving worden geïntroduceerd die de implementatie van de Green Deal mogelijk moet maken. De meest in het oog springende initiatieven die te verwachten zijn staan in tabel 1. Over een paar maanden, in maart 2020, wordt bijvoorbeeld de Europese Klimaatwet gelanceerd.

Tabel 1: Selectie van aangekondigde initiatieven door Commissie

Aangekondigde initiatieven

Verwacht in:

Just Transition Mechanism en Duurzaam Europa Investeringsplan

Januari 2020

Europese Klimaatwet

Maart 2020

Industriële strategie EU

Maart 2020

Actieplan Circulaire Economie

Maart 2020

Europees Klimaatpact

Maart 2020

Strategie verminderen uitstoot met 50% in 2030

Zomer 2020

Strategie voor duurzame en slimme mobiliteit

2020

Integratie van Sustainable Development Goals in Europees Semester

Vanaf 2020

Context

De Green Deal komt uit de koker van Frans Timmermans, die de gelijknamige portefeuille onder zijn hoede heeft in de nieuwe Commissie. Commissievoorzitter Von der Leyen heeft van klimaatbeleid een topprioriteit gemaakt in haar zojuist begonnen ambtsperiode. In Madrid is momenteel de klimaattop gaande, waar Von der Leyen in een speech het belang van de Green Deal onderstreepte. Timmermans zelf zal de Green Deal ook nog in Madrid presenteren.