Europa moet zich op het gebied van Open Science blijven onderscheiden met haar Europese waarden. Dat adviseert het Rathenau instituut in haar foresight-rapport dat het in opdracht van de Europese Commissie schreef. Het Nederlandse instituut baseert dit op basis van een  vergelijkingsstudie van het toekomstige Open Science beleid in Europa, de VS en China.


Rathenau: Europese Open Science moet zich profileren aan de hand van Europese waarden

Vijf aanbevelingen, maar geen one size fits all  

Zorg voor een duidelijk profiel voor de Europese wetenschap en baseer dat op Europese waarden. Onder meer dat beveelt het Rathenau instituut de Commissie aan in het foresight-rapport over de toekomst van Open Science. Het rapport beschrijft hoe Open Science-beleid in de VS en China de Europese Open Science en wetenschap beïnvloedt. Het rapport concludeert dat de toekomst van Open Science nog erg onduidelijk is, maar dat Europa zich desondanks er wel op kan voorbereiden. Daarom komt het Rathenau op basis van vier mogelijke toekomstscenario’s tot een vijftal algemene aanbevelingen. Naast een Open Science beleid met een duidelijk Europees profiel en waarden zijn dat: investeer in het normalisatie en bewaren van onderzoeksgegevens; investeer in kwaliteitscontrole zodat gegevens of bevindingen uit niet-Europese regio’s ook goed gebruikt kunnen worden; ontwikkel en bevorder nieuwe manieren om onderzoekers te prikkelen en te belonen om mee te werken aan Open Science; stimuleer zogeheten open collaborations, waarin wetenschappers samenwerken met niet-wetenschappers.

Vier scenario’s, drie regio’s 

Rathenau heeft een scenariostudie uitgevoerd over de toekomst van Open Science. De vier toekomstscenario’s gaan in op hoe Europa het best kan inspelen op mogelijke ontwikkelingen in de Verenigde Staten en China op het gebied van openheid en samenwerking in de wetenschap. Het rapport maakt gebruik van drie soorten Open Science (open access, open data en open collaboration) en vergelijkt deze binnen de drie onderzoeksgebieden. Hieruit blijkt dat Open Science vooral in het geding komt in de scenario’s waarbij geopolitieke spanningen tussen de VS en China blijven oplopen., het meest.
Scenario 1: gaat uit van een complete bekoeling van relaties. Vanwege deze spanningen zou actief Open Science-beleid erg kostbaar zijn voor de EU. Dit scenario wordt gekenmerkt door hoge concurrentie tussen universiteiten, beperkte open access-mogelijkheden vanwege hoge kosten en lange embargo’s opgelegd door universiteiten of big tech. Ook Chinese data zal minder toegankelijk zijn. Consequentie zal zijn dat bottom-up initiatieven groeien, maar een sterke coöperatie tussen EU-landen nodig is om veranderingen door te voeren.
Scenario 2: voorziet een economische wedloop tussen de VS, China en Europa, waardoor Open Science-artikelen vooral worden gepubliceerd via private uitgevers die nog altijd hoge kosten vragen. Vanwege private belangen zal er weinig vooruitgang worden geboekt in het beoefenen van open wetenschap. Europa kan slachtoffer worden van braindrain, doordat de concurrentie private investeringen doet oplopen. China en VS zullen er alles aandoen om Europese toponderzoekers aan te trekken ten behoeve van hun eigen concurrentiekracht. In dit scenario zal Europa zich vooral moeten focussen op het aan boord weten te houden van wetenschappers.
Scenario 3: gaat uit van een missiegedreven mondiale onderzoeks- en innovatieagenda waarin coöperatie belangrijker is dan concurrentie. Deze missies stimuleren Open Science om doeltreffendheid van overheidsuitgaven te vergroten, alleen het gebrek aan internationaal gedeelde normen belemmerd de Open Science-transitie. Binnen de regio’s zal meer open wetenschap worden beoefend. De angst tussen openheid en terughoudend blijft hoog op de agenda, in het bijzonder tegenover China. Desalniettemin is een boost in investeringen in Open Science-infrastructuren te verwachten. Werk is aan de winkel om binnen de EU mechanismen voor wetenschappelijke kwaliteitscontrole te ontwikkelen.
Scenario 4: alleen in dit scenario, waarin rekening wordt gehouden met goede geopolitieke relaties, voorspellen de Nederlandse onderzoekers een algehele bloei van globale Open Science ten behoeve van het publiek belang. Een wereldwijde norm voor Open Science wordt ontwikkeld en het delen van data gaat makkelijk door interoperabele onderzoeksinfrastructuren. Europa profiteert van een open onderzoeksklimaat, maar zal een onderscheidend profiel moeten opstellen om aantrekkelijk te blijven voor onderzoekers. De onderzoekers raden aan dat Europa inzet op mobiliteit van onderzoekers en het ontwikkelen van sleutelcompetenties op gebieden van strategisch belang.

Context

Het Rathenau Instituut schreef dit rapport in opdracht van de Commissie. De onderzoekers stellen dat de mogelijkheden om Open Science verder te ontwikkelen binnen de EU afhangt van het gedrag van andere wereldspelers. Vanuit de Europese Universiteitenkoepels is genoeg animo om door te pakken op Open Science in EU-verband. Open Access richt zich op het toegankelijker maken van onderzoek en de resultaten die hieruit voortkomen. Een ruime verspreiding van en toegang tot onderzoekspublicaties en ruwe data helpt de wetenschappelijke vooruitgang te versnellen. De Commissie stimuleert Open Access, mede door voorwaarden te verbinden aan Horizon Europe projecten, een Open Access publicatieforum en samenwerking in cOAlition S.